Kiedy zabrać zwierzaka na badanie okulistyczne?

Codziennością okulisty weterynaryjnego jest przejmowanie różnorodnych pacjentów – zarówno takich, u których zmiany w oczach są bardzo subtelne (jednak niepokojące dla właścicieli), jak i pacjentów z zaawansowanym, często bardzo bolesnym procesem chorobowym, z którego właściciele nie zdają sobie sprawy. Powstaje więc pytanie: kiedy udać się ze zwierzakiem na konsultację okulistyczną? Czy badać zwierzaki profilaktycznie? A jeśli tak, to które i jak często? Dziś odpowiem na najważniejsze pytania – zapraszam do artykułu.

Kiedy umówić konsultację okulistyczną dla zwierząt?

Ból oka u zwierzęcia

Okuliści weterynaryjni w ramach podstawowych szkoleń są uczeni, żeby nie pytać opiekuna czy zwierzaka boli oko. Dlaczego? Otóż najczęściej pada wtedy odpowiedź przecząca. Jednak, gdy tylko zaczniemy dopytywać, czy pies interesuje się okiem – próbuje drapać, mruży, czy ma wypływ z oka itp., to okazuje się, że większość pacjentów takie objawy wykazuje. Są to klasyczne objawy bólowe. Wszak podobnie jest przecież u ludzi, gdy np. wpadnie nam ziarenko piasku do oka. Mimo, iż czujemy to ból, to osoba z zewnątrz zauważa jedynie przymykanie oka, łzawienie, zaczerwienienie. Warto wiedzieć, że oko jest narządem bardzo dobrze unerwionym, stąd nawet lekkie podrażnienie może być bardzo bolesne i wpływać na komfort zwierzęcia. Właśnie dlatego każdy pacjent z objawami bólowymi oka powinien zostać przebadany okulistycznie.

Zapalenie spojówek u zwierząt 

„Mój pies ma zapalenie spojówek – poproszę jakieś kropelki.” – to klasyczne zdanie pada w gabinetach weterynaryjnych bardzo często. Niestety zawiera błąd – pies praktycznie nie choruje na zapalenie spojówek. Pierwotnie stan taki może zostać stwierdzony w przypadku herpeswirusowego zapalenia spojówki. Klinicznie objawia się ono łzawieniem i ustępuje samo, przeważnie dzień później – w związku z tym tacy pacjenci rzadko trafiają na konsultacje okulistyczne dla zwierząt. Inne pierwotne przyczyny takie stanu pupila to nosówka lub leishmanioza. O ile z leishmaniozą, póki co nie mamy do czynienia, ponieważ nie występuje w Polsce, o tyle w przypadku nosówki, bardzo niebezpiecznej choroby zakaźnej, walczymy o życie zwierzęcia i zapalenie spojówek schodzi na drugi plan.
Czym w takim razie jest zapalenie spojówki u psa? Absolutnie nie jest to choroba, jest to objaw – zaczerwienie i obrzęknięcie spojówek. A co je powoduje? Odpowiedź nie jest wcale prosta. Może to być błahostka, typu podrażnienie worka spojówkowego (np. przez piach i pył), może być to objaw choroby systemowej (np. alergii) lub grożąca stałą utratą wzroku jaskra – wymagająca konsultacji u specjalisty w trybie pilnym. Wszystkie te choroby potrzebują zupełnie innego leczenia i mają inne rokowanie, lecz często dla właściciela psa sprowadzają się do „czerwonego oka” (tab. 1). Tylko przeprowadzenie pełnego badania okulistycznego zwierząt pozwala na postawienie trafnej diagnozy i wprowadzenie skutecznego leczenia na czas. 
U kotów sytuacja wygląda inaczej. Rzeczywiście pierwotne zapalenie spojówek u kotów jest dużym problemem. Najczęściej jest ono spowodowane czynnikami zakaźnymi, takimi jak herpeswirus, Chlamydia czy Mycoplasma. I w tym przypadku zwykłe „kropelki na czerwone oko” nie pomogą. W pierwszym etapie należy zdiagnozować czynnik etiologiczny, a następnie wprowadzić terapię celowaną, która niejednokrotnie trwa kilka tygodni. 

Brak poprawy po dotychczasowym leczeniu u zwierząt

Kiedy lekarz weterynarii rozpisał leczenie, jednak nie przynosi ono poprawy, to warto udać się na specjalistyczną konsultację okulistyczną dla zwierząt. Im wcześniej wprowadzimy prawidłową terapię, tym większe prawdopodobieństwo, że unikniemy przykrych konsekwencji z utratą widzenia czy gałki ocznej włącznie. Większość problemów wynika z postawienia nieprawidłowej diagnozy, co często związane jest z brakiem dostępu do specjalistycznego sprzętu.

Pacjenci geriatryczni

W przypadku pacjentów geriatrycznych ponownie musimy rozdzielić psy i koty. Wbrew pozorom zasady leczenia u różnych gatunków zwierząt są zupełnie inne.
U kotów starszych często dochodzi do nadciśnienia systemowego, którego efektem okulistycznym może być odwarstwienie siatkówki bądź wylewy siatkówkowe. Wiąże się to z dużym upośledzeniem lub całkowitą utratą widzenia. Dlatego zanim wprowadzimy leczenie, musimy znaleźć odpowiedź na pytanie co jest przyczyną ogólną takiego stanu zdrowia. Nadciśnienie systemowe u kotów najczęściej związane jest z niewydolnością nerek, nadczynnością tarczycy, chorobami nadnercza lub chorobami kardiologicznymi. Pozostawienie takiego pacjenta bez leczenia ogólnego może zagrażać jego życiu.

U psów starszych z kolei często mamy do czynienia ze zmianami narządu wzroku związanymi z wiekiem. Jedną z takich zmian jest zaćma, określana przez właścicieli jako „mętne oko”. Warto jednak wiedzieć, że u psów powyżej 6 roku życia w soczewce zachodzą procesy starcze, które nie są związane z zaćmą. Dlatego zamiast zastanawiać się, czy mój pies ma zaćmę, należy umówić psa na konsultację okulistyczną. Często zmiany posądzane o bycie zaćmą to nukleoskleroza soczewki. Nazwa, choć brzmi strasznie, jest rozpatrywana jako zjawisko fizjologiczne. Nie przeszkadza psu w widzeniu i nie wymaga podawania leków. Zaćma, dla odmiany, jest chorobą, która prowadzi do upośledzenia widzenia. U ludzi jest to najczęstsza przyczyna ślepoty. Co istotne, dzięki rozwojowi okulistyki weterynaryjnej możliwe jest operacyjne leczenia zaćmy u zwierząt – zaćma nie jest więc, jak powszechnie przyjęło się sądzić, wyrokiem życia w ciemności.

Pacjenci cukrzycowi

Zaćma u zwierząt może być także spowodowana przez niedobory żywieniowe, wystąpić jako konsekwencja urazu, czynnika genetycznego, a także cukrzycy – kiedy zaburzony jest metabolizm cukrów. Statystycznie psi pacjent po usłyszeniu diagnozy „cukrzyca” w przeciągu dwóch lat rozwinie objawy zaćmowe. Często mamy też do czynienia z sytuacją odwrotną – to właśnie zaćma stwierdzona w badaniu okulistycznym naprowadza lekarza na zdiagnozowanie cukrzycy. Niemniej, gdy tylko cukrzyca zostanie ustabilizowana, pacjenta można zoperować i przywrócić mu widzenie. Oprócz zaćmy, cukrzyca powoduje także szereg zmian w składzie łez, co wpływa na niestabilność filmu łzowego czy może predysponować do powstawania trudno gojących się owrzodzeń rogówki. Wniosek – pupile chorujące na cukrzycę powinny stawiać się regularnie na badania okulistyczne dla zwierząt.

Zwierzęta rasowe

Istnieje przekonanie, że psy rasowe są bardzo chorowite, a kundelki nigdy nie chorują ☺ Oczywiście nie jest to prawdą – kundelki również wbijają sobie różne przedmioty w oko, mają wady wrodzone czy choroby systemowe, które dają objawy okulistyczne.

Natomiast rzeczywiście w przypadku psów rasowych mamy większą świadomość występowania poszczególnych chorób ze względu na poznane przez lata predyspozycje rasowe. W przypadku chorób okulistycznych dzięki pracy amerykańskiego zrzeszeniu okulistów weterynaryjnych ACVO (American College of Veterinary Ophthalmologists), jak i EVCO (European Colleage of Veterinary Ophthalmologist), które monitorują występowanie wad wrodzonych u psów rasowych, możemy dowiedzieć się, jaka wada występuje z wysoką częstotliwością u danej rasy. Mamy także informacje na temat charakterystycznego przebiegu choroby – np. kiedy pojawiają się objawy kliniczne, czy wiemy jaki gen odpowiada za wystąpienie choroby i czy istnieje komercyjnie dostępny test do wykrywania określonej wady wrodzonej.

To także bardzo przydatna informacja dla wszystkich hodowców, która jest swego rodzaju rekomendacją odnośnie rozmnażania danych osobników. W związku z tą wiedzą zaleca się okresowe badania zwierząt przeznaczonych do rozrodu, tak aby w przypadku wady – jeśli nie możemy jej stwierdzić badaniem genetycznym – wykryć ją jak najwcześniej i wyeliminować osobnika z hodowli.

„Małe białe pieski” oraz brachycefaliki

Pewne rasy wykazują objawy nieprawidłowości okulistycznych, lecz ze względu na powszechność ich występowania, zwykło się określać, że „te psy tak mają”. Maltańczyki łzawią, a rasy brachycefaliczne takie jak mopsy, buldożki czy pekińczyki, mają wyłupiaste oczy… bzdura!
W przypadku łzawienia, kiedy łzy nie są odprowadzane z oka przez parowanie oraz odpływ kanalikami nosowo – łzowymi, wydostają się poza worek spojówkowy. Poprzez zawartość barwnika laktoferynopodobnego (o charakterystycznym, brązowym kolorze) tworzą zacieki w okolicy policzkowej. Problem zacieków może dotyczyć wszystkich ras, jednak ze względu na białe umaszczenie jest szczególnie widoczny u maltańczyków czy bolończyków. W uproszczeniu przyczyny łzawienia możemy podzielić na dwie grupy:

• nadprodukcja łez,
• kłopoty z odpływem łez.

Nadprodukcja łez u zwierząt często wynika z nieprawidłowego ustawienia powiek, obecności czynników drażniących (np. ektopowe czy dwurzędowe rzęsy), nieprawidłowego wykształcenia punktów łzowych, może być także objawem alergii. Kłopoty z odpływem łez z kolei bardzo często związane są z problemami stomatologicznymi. Zęby u psów położone są w bezpośredniej okolicy oka, a kanalik nosowo – łzowy leży na korzeniach zębów. W związku z tym, zły stan jamy ustnej, obecność kamienia nazębnego, zapalenie przyzębia czy ropnie okołowierzchołkowe mogą zamykać światło kanalika – a przez to będą wpływały na stan oka. Pełne badanie okulistyczne zwierząt i sprawdzenie stanu uzębienia pupili pozwala na lokalizację problemu, a po wprowadzeniu odpowiedniego leczenia na ustąpienie objawów klinicznych. I co istotne – znakomita większość małych, białych pacjentów po leczeniu znów jest śnieżnobiała ☺

Rasy brachycefaliczne natomiast mają płytko osadzoną gałkę oczną w oczodole. Dodatkowo mają one także szerokie szpary powiekowe, które jeszcze bardziej eksponują gałkę oczną na urazy mechaniczne. Urazy mechaniczne, patologie ustawienia powiek, zespół suchego oka, barwnikowe zapalenie rogówki – to tylko początek listy chorób okulistycznych, do których rasy brachycefaliczne są predysponowane. Dla przykładu – w USA przeprowadzono badania mające na celu określenie częstotliwości występowania barwnikowego zapalenia rogówki u mopsów. Wyniki są zatrważające – u 80% przebadanych psów stwierdzono objawy kliniczne. Podobnie sytuacja wygląda w Wielkiej Brytanii i choć nie ma oficjalnych statystyk z Polski należy przypuszczać, że sytuacja wcale nie wygląda lepiej. Barwnikowe zapalenie rogówki jest chorobą, którą jesteśmy w stanie kontrolować stosując odpowiednie leczenie. Nieleczona prowadzi do całkowitego pokrycia rogówki pigmentem i w konsekwencji do utraty wzroku. Choć odzyskanie wzroku w tym przypadku jest możliwe poprzez mikrochirurgiczne usunięcie pigmentu z rogówki, to jest to zabieg skomplikowany i nie rozwiązujący podstawowego problemu, jakim jest stały stan zapalny rogówki. W związku z tym leczenie najlepiej wprowadzić jak najwcześniej i skupić się w nim na kontrolowaniu choroby – tak, aby nie doszło do upośledzenia widzenia.

Pogorszenie widzenia u zwierząt

Pogorszenie widzenia u zwierząt najprościej zauważyć w nowych miejscach. Dezorientacja, wpadanie na przedmioty i meble czy nierozpoznawanie właścicieli z większej odległości to jedne z najczęstszych objawów kłopotów z widzeniem. Przyczyn może być mnóstwo – nieprzezierność układu optycznego, rozwijająca się zaćma czy zanik siatkówki. Pełne badanie okulistyczne zwierząt pozwala na zdiagnozowanie konkretnej przyczyny pogorszenia widzenia. W przypadku, kiedy w badaniu wszystkie struktury są prawidłowe, należy wykonać badanie retinoskopowe. Retinoskopia pozwala bowiem na określenie wady wzroku. Wbrew pozorom wady takie jak krótko- czy dalekowzroczność bardzo często występują u zwierząt. Problem najczęściej zauważalny jest u psów pracujących lub sportowych.

Nagła utrata wzroku u zwierząt

Nagła utrata wzroku u zwierząt daje bardzo dramatyczny obraz. Zwierzę, jak i jego właściciel są mocno zdezorientowani. Na wstępie zaznaczyć trzeba, że nagła utrata wzroku wymaga natychmiastowej specjalistycznej konsultacji. Przykładowo jaskra – zwiększone ciśnienie wewnątrzgałkowe – daje nam 24-48h na obniżenie ciśnienia. W przeciwnym razie dochodzi do nieodwracalnych zmian w siatkówce, a w związku z tym wzroku nie da się przywrócić. Odwarstwienie siatkówki można leczyć wykonując retinopeksję laserową – jest ona dostępna w kilku ośrodkach okulistycznych na świecie. Zastrzeżenie jest jedno – pacjent musi trafić na stół operacyjny tego samego dnia, w którym doszło do odwarstwienia. Istnieją też możliwości wprowadzenia farmakoterapii, która czasem daje dobre efekty i pozwala na ponowne widzenie. Jednak i w tym przypadku czas od wystąpienia objawów do wprowadzenia leczenia jest kluczowy. Czasami po przeprowadzeniu badania okazuje się, że do postawienia ostatecznej diagnozy należy wykonać badanie elektroretinograficzne. Jest to badanie pozwalające na różnicowanie przyczyny nagłej ślepoty, czy jest ona pochodzenia siatkówkowego i mamy problem z okiem (np. nagłe nabyte zwyrodnienie siatkówki (SARDS)) czy może ślepota jest pochodzenia mózgowego i wynika z procesów chorobowych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Badanie okulistyczne zwierząt – podsumowanie

Badanie okulistyczne zwierząt jest nieinwazyjne i bezbolesne, a jednocześnie przynosi nieocenione możliwości diagnostyczne. Oprócz oceny narządu wzroku, pozwala wykryć choroby systemowe, które dają objawy okulistyczne. Nieleczone choroby takie jak cukrzyca, niewydolność nerek czy nowotwory nadnercza mogą zagrażać życiu zwierzęcia. Dostrzeżenie zmian w badaniu okulistycznym pozwoli na ustalenie dalszego planu diagnostycznego. Warto więc pamiętać o objawach takich jak łzawienie czy mrużenie oka, które świadczą o bólu gałki ocznej – w takich przypadkach najlepiej niezwłocznie udać się do lekarza weterynarii. Nie zapominajmy również o zwierzętach przeznaczonych do rozrodu. Przed planowanym kryciem należy dobrze przebadać rodziców – dzięki temu szczeniaki urodzą się zdrowe. Podsumowując, regularne wizyty u weterynarza okulisty i szybka reakcja na niepokojące objawy przyczynią się do utrzymania zdrowia i dobrostanu Twojego zwierzęcia.